از آنجا که توسعۀ پایدار بدون اتکا به منابع تجدیدپذیر فاقد معنا خواهد بود، نمی‌توان آن را از طریق استحصال منابع محدود و انتهاپذیری چون انرژی‌های فسیلی نظیر نفت و گاز فراهم ساخت. بلکه باید این مهم را از طُرُقی محقَّق ساخت که امکان تجدید مداوم را دارا باشد.
✳️بنابراین، هنگامی که از اشتغال سخن به میان می‌آید نیز، ضروری است که این شاخص در نظر قرار گیرد و به اشتغال پایدار اندیشیده شود.
✴️صنایع‌دستی ایران یکی از بهترین نمونه‌های اشتغال پایدار، و در عین حال صنایع خُرد- و در برخی موارد سبز- محسوب می‌شود که دارای محاسن دیگری مانند توجه به ارزش‌ها و سبک زندگی اصیل ایرانی – اسلامی، ارزش افزودۀ بالا، اتکا به دانش و فناوری بومی، عدم نیاز به واردات در بسیاری موارد و امکان آموزش کوتاه‌مدت است.
✳️بنابراین می‌توان با پرداختن به صنایع دستی، ضمن حرکت در مسیر توسعۀ پایدار، بسیاری از اهداف فرهنگی و اقتصادی را نیز تأمین کرد.
✴️اما برای دستیابی به این امر، زیرساخت‌هایی نیاز است که بتواند ضمن ارتقای کیفی و پاسخگویی کمّی تولیدات، حیثیت این امکان عظیم را نیز به عنوان ارزشی والا تضمین کند.
✳️یکی از راهکارهایی که معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی کشور در دهۀ گذشته برای تحقق این امر در پیش گرفته، ثبت جهانی و ملی شهرها و روستاهای صنایع دستی است. اما همین فعالیت، به ویژه برای تداوم و امکان استفاده در زمینه‌های گردشگری، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، نیز نیازمند تمهیداتی است که ضمن سرعت‌بخشی به فرایند ثبت‌های ملی و جهانی که به واسطۀ شیوع بیماری کرونا متوقف شده بود، بتواند دیگر مناطق را نیز به جُنب و جوش واداشته و آن‌ها را مستعد تقویت خود برای امکان ورود در این رقابت جهانی کند.
✴️راه حل این مسئله نیز، طبق بررسی‌های دقیق و کارشناسانه که حاصل ساعت‌ها جلسۀ تخصصی با متخصصان فن بوده، در نوع جدیدی از ثبت داخلی تحقق یافته که «ثبت شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی» مطاق با استانداردها و معیارهای شورای جهانی صنایع دستی برای ثبت جهانی است.
✳️این راهکار جدید، می‌تواند تا حد ممکن به مثابه راه حل بلندمدت بسیاری از چالش‌های کنونی مانند مهاجرت روستاییان به شهرها و کلان‌شهرها، اشتغال جوانان، برندسازی، فرهنگ سازی، گفتمان سازی، نیاز به درآمدهای مکمل و… مورد توجه قرار گیرد.
✴️زیرا با ثبت ملی یک شهر یا روستا، مشخص می‌شود که آنجا دارای ظرفیت‌هایی است که مستعد توجه بوده و همچنین می‌تواند نویدبخش ثبت جهانی باشد.
✳️بنابراین، ضمن ایجاد انگیزه برای رشد رشته‌ای که شهر یا روستا به واسطۀ آن ثبت شده، انسجام و همدلی و ایجاد مطالبۀ عمومی ضرورتاً زیرساخت‌های دیگری مانند امکانات فروش، ترویج و پذیرایی از گردشگران و علاقه‌مندان حوزۀ هنر و همچنین باز کردن باب بازرگانی داخلی در ابتدا و سپس بازرگانی خارجی برای محصولات مورد نظر مهیا شود. فرآیندی که به طور مستقیم و غیرمستقیم تمهیدات لازم را برای توسعۀ شهر یا روستای ثبت شده فراهم می‌سازد.
✴️البته نباید فراموش کرد که این کار، یعنی ثبت ملی، به نحوی در راستای انجام تکالیف قانونی نیز بوده است. زیرا در بند ب ماده ۹۸ قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی آمده است: «سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری موظف است به منظور حفظ و صیانت از میراث فرهنگی اقدام لازم را با همکاری و هماهنگی سایر دستگاههای اجرایی ذیربط به منظور شناسایی، مستندسازی، حفاظت و مرمت و معرفی میراث فرهنگی (اعم از ملموس و ناملموس) میراث طبیعی، ایجاد شهرهای جهانی صنایع دستی و احیای هنرهای سنتی در حال زوال در حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی و ثبت در فهرست میراث جهانی را طبق بودجه سنواتی به‌عمل آورد.»
✳️اما تحقق این امر، خود، نیازمند تمهیداتی است که آن نیز به عنوان مصوبه شورای عالی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در ۲۳ خرداد ماه ۱۳۹۶ بدین شرح اعلام شده است: «دستگاههای اجرای موضوع ماده (۵) قانون مدیریت خدمات کشوری در اجرای تکالیف قانونی خود، موظف است نسبت به تأمین زیرساخت‌های شهرها و روستاهای جهانی صنایع‌دستی با هماهنگی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اقدام و گزارش سالانه خود را به دستگاه ذیربط جهت انعکاس به شورای عالی میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اعلام نمایند.»
✴️در راستای برنامه‌ریزی برای دستیابی به این هدف نیز شورایی با عنوان شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی متشکل از مجموعه‌ای از افراد متخصص، مطلع و مرتبط تشکیل شده که برای تصمیم‌گیری نهایی درمورد پرونده‌های شهرها و روستاهای ملی در جلسات مربوطه شرکت می‌کنند.
✳️البته لازم به توضیح است پرونده‌هایی که در این شورا بررسی می‌شوند ماحصل تصمیم گیری و مصوبات کمیته‌های استانی هستند و پس از بازرسی‌های میدانی، تصویب و تایید، پرونده‌ها با رأی مثبت اکثریت اعضای جلسه، ثبت ملی خواهند شد.
✴️شاید اکنون این پرسش به ذهن متبادر شده باشد که تعریف دقیق شهرو روستای ملی صنایع‌دستی چیست؟ در واقع شهر و روستای ملی به شهر و روستایی اطلاق می‌شود که با توجه به شاخصه‌های تولید، تعداد کارگاه‌های فعال، فروش، مدیریت شهری و روستایی، تعداد تشکل‌های غیردولتی، جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی، زیرساخت‌های موردنیاز و… در کمیته‌های استانی تأیید و پس از ارزیابی پرونده‌های مربوطه در شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی کشور به ثبت ملی رسیده باشد. لازم به ذکر است که ادارۀ جلسات این شورا و ریاست آن برعهدۀ معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است.
✳️از مهم‌ترین اهداف این کار نیز می‌توان به ارتقا جایگاه صنایع‌دستی در ایران و جهان، حفظ و تثبیت عنوان شهر و روستای ملی و جهانی صنایع دستی، تلاش و برنامه ریزی برای ارتقا و تبدیل شهر و روستای ملی به جهانی، توسعه زیرساخت‌های منطقه در راستای رشد صنایع‌دستی هر منطقه، ارتقای وضعیت اقتصادی و معیشتی ذی نفعان صنایع‌دستی، معرفی صنایع‌دستی کشور در داخل و خارج کشور، تقویت ارتباط بین شهرها و روستاهای جهانی ایران با سایر کشورها، شناسایی و معرفی آثار و همچنین هنرمندان و صنعتگران صنایع دستی مرتبط در منطقه، برندسازی برای تولیدات منطقه و ارتقای وضعیت فروش و صادرات منطقه اشاره کرد.
✴️خوشبختانه در این شورا تا کنون ۵۶ شهر و روستای ملی صنایع دستی ثبت شده و با نظارت مستمر، امکان ورود آن‌ها را به رقابت‌های آتی ثبت جهانی شهرها و روستاهای صنایع دستی فراهم است.
✳️امیدواریم با تداوم این روند که منجر به توسعۀ کیفی و رشد کمّی شهرها و روستاهای ملی خواهد شد، ثبت‌های جهانی بیشتری را امکان‌پذیر کنند تا به این وسیله به واسطۀ هویت بخشی، ایجاد انگیزه حرکت درونی، گسترش بازرگانی و گردشگری داخلی و نیز از طریق گسترش بازرگانی و گردشگری خارجی، امکان توسعۀ پایدار را فراهم آورند. مخصوصا این که در بعضی از این مناطق صنایع‌دستی تنها عامل توسعه محسوب می‌شود.
